FERANTWURDLIKHEID EN NOED - ALGEMIENE SKOGINGS 2004

In de Algemene Beschouwingen 2004 voert de ChristenUnie/SGP-fractie een pleidooi voor gratis openvaar vervoer tussen Leeuwarden en Drachten. Met als doel de verkeersveiligheid en de doorstroming op de Wâldwei te bevorderen. De fractie is voorstander van kleinschalige projecten om het openbaar vervoer te stimuleren, maar keert zich tegen megaprojecten zoals de Magneetzweefbaan. Een light-rail verbinding tussen Heerenveen, Drachten en Groningen heeft de voorkeur van de fractie. Verder waarschuwt de fractie voor al te gemakkelijke voorfinanciering door de provincie van projecten die door het Rijk betaald moeten worden. In de algemene beschouwingen vraagt de ChristenUnie/SGP aandacht voor de moeilijke positie van schelpdiervissers en garnalenvissers. Ook benadrukt de fractie het belang van de havens van Lauwersoog en Zoutkamp waar honderden Friezen werken.
De volledige tekst kunt u hier vinden (alleen in het Fries).

Algemien
Bestjoer en feiligens
Ferkear en ferfier
Wetter
Miljeu
Lanlik gebiet
Ekonomy, Rekreaasje en Toerisme
Sosjaal belied en Soarch
Kultuer, Taal en Underwiis
Romte
Algemiene dekkingsmiddels en bedriuwsfiering
Ta beslút

Foarsitter, leden fan DS, kollega’s fan PS en boargers fan de Fryske mienskip,

As leden fan de ChristenUnie/SGP-Steatefraksje rjochtsje wy ús neffens gebrûk allerearst ta de foarsitter, mar mei him fansels ek ta it útfierend bestjoersorgaan en alle hurdwurkjende amtners achter jimme en ús, de kollega-folksfertsjintwurdigers en benammen ek, no foar it earst yn dizze nije bestjoersperioade, ta de boargers fan de Fryske mienskip. Foar it earst, want it gong ommers oant no ta mar al te faak oer jimme en sûnder jimme. Boargers wurde yn it neo-kapitalistyske en postmoderne tinkklimaat fan hjoeddedei ommers mar al te faak sjoen as nummer en faktor, as gefal en objekt, as kliïnt, konsumint én kostenpost. Mar it giet fansels wol om jimme, ús meiboargers dy’t ús keazen hawwe en al dy maatskiplike en bestjoerlike fermiddens fan de Fryske mienskip yn lân, loft en wetter dêr’t wy allegearre ús elkendei wer opnij tahâlde en wêrfan, wêrop en wêryn wy libje en stribje.

As ChristenUnie/SGP-Steatefraksje fiele wy ús ferantwurdlik en foar sa fier dat yn ús macht leit, steane wy noed foar alles wat wearde hat en ferwar brek is yn dizze weardefolle provinsje. Wy sizze dat mei ynmoed, om’t wysels ommers as meiminske mar al te goed witte wat yn ‘e minske is, dat der wol it goede wol, mar it net altiten likegoed docht. Wy sizze dêrom ek hieltyd wer op’en nij: allinne ûnder Gods seine sil it slagje wat wy allegearre meielkoar útheevje. Net eltsenien yn Fryslân en yn dizze Steaten sil him of har dêryn fine kinne, dat witte wy by ûnderfining. Dochs ha wy de oertsjûging dat libjen en skrepjen ek yn Fryslân werklik kânsryk is as dat begrinze wurdt troch de geboaden fan God, de bibelske noarmen. Fanút dat algemiene kader hawwe wy ús eigen ynbring yn de provinsjale polityk fan Fryslân. En fansels no ek wer yn 2003 klinkt dit lûd troch yn ús algemiene skôgings 2004.

Bestjoer en feiligens

Bestjoer
De Steaten ha no goed in heal jier ûnderfining hân mei it dualisme. De bernesykten binne noch net alhiel foarby, net alles rint altiten like goed.
Tidige jierlikse evaluaasje is dêrom in goede saak, mar soks moat fansels earst wol goed taret wurde troch de dêrfoar yn it libben roppen wurkgroep dualisme. As fan alle kommisjes kin ek hjir nei ús betinken it bêste in steatelid foarsitter fan wêze. Op dit punt komme wy mei in moasje.

Mar de ûnderfining yn ynteraksje mei boargers, organisaasjes en oerheidsorganen is fansels altiten de bêste learmaster. Wy fine it dêrom fan grut belang dat der by it tarieden fan belied net allinne in pak burostikken en rapporten klear leit, mar dat der ek goed harke wurdt nei belutsen boargers, bedriuwen en organisaasjes, sa hat bygelyks de ATF-affêre dúdlik makke. In ynteger en betrouber provinsjebestjoer jout tidich en wierheidsgetrou iepening fan saken, earst oan de Steaten en dêrnei nei de media.

Wy stypje it Aksjeprogramma E-Fryslân, om it foar boargers en bedriuwen ienfâldich te meitsjen tsjinsten fan de provinsjale oerheid ôf te nimmen en minsken en organisaajses yn en bûten de provinsje mei Fryslân yn kontakt te bringen troch in Fryslân-portal. Wy hoopje dat dit ambisjeuze projekt bydrage sil oan in kwaliteitsslach fan it provinsjebestjoer, mei mear transparânsje en bettere risseltaten, dy’t benammen dúdlik binne foar boargers, bedriuwen, organisaasjes en de oare oerheden. Wurde de risseltaten dêrfan jierliks ek mjitten?

Feiligens
Wy fine it in earste ferantwudlikheid foar it Provinsjebestjoer om net allinne yn lytse, mar ek yn grutte saken sa goed en ferantwurde mooglik oan te sluten by de fraach fan de ynwenners yn ús provinsje. Wy kinne ús dan ek net foar de geast helje dat der ea frege wurden is om eat ûnbidichs as in magneetsweefbaan, mar wol om tidige en feilige trein- en busferbinings. Der wurdt net frege om allegear technyske heechstandsjes of om wer in berch nije burokratyske rigels, mar om in kompetente oerheid, dy’t noed stiet foar de rjochtsoarder en him meiferantwurdlik fielt foar de sosjaal swakken yn ‘e mienskip en krewearret foar goede en feilige wegen, ynfrastruktuer en wentebou. Koartsein in oerheid dy’t op lykwichtige en rjochtfeardige wize noed stiet foart it algemien belang fan boarger en mienskip. Dat kin fansels net betsjutte dat oan alle belangen fan elkenien daadlik foldien wurde kin.

It provinsjebestjoer hat dêrom syn eigen ferantwurdlikheid te nimmen en bygelyks de wetten en regeljouwing te hanthavenjen, oeral wêr’t dat ek fan in oerheid frege en ferwachte wurde mei. De ChristenUnie/SGP sjocht dêrom net graach gedoochsituaasjes, allinne as it net oars kin en dan sa koart moooglik.

Feiligens foar ús boargers oer alle boegen hat foar ús fraksje in hege prioriteit. Sa lang as de provinsje noch ferantwurdlik is foar it ambulânseferfier en minister Hoogervorst it budzjet foar ambulânseposten struktureel mei 18 miljoen euro ferheegje wol, is it foar Fryslân saak der by te wêzen. Der binne yn ús provinsje wenplakken en streken dêr’t de ambulânses krapoan de maksimale oanrydtiid fan15 minuten helje. Koartlyn waard der bygelyks út Makkum al op dit probleem tsjutten en it spilet ek op oare plakken. Hoewol’t we as provinsje aloan minder sizzenskip oer it ambulânseferfier krije en de soarchfersekerders mear, fine wy noch altiten dat de provinsje hjir noed foar stean moat.

Ferkear en ferfier

Lightrail
Yn stee fan yn swevende megaprojekten kin de provinsje Fryslân better ynvestearje yn lytsere ynfrastrukturele projekten, dy’t yn ferhâlding in grutter foardiel foar de ynwenners betsjutte. Dêrby tinke wy oan in échte (light)railferbining tusken it Hearrenfean-Drachten-Grins. En fierder jouwe wy de foarkar oan ynvestearrings yn fluggere busferbiningen en/of ferbettering fan besteande spoarverbinings. Ynsté fan reservearring foar in takomstdream sûnder maatskiplik draachflak, wolle wy de dêrfoar reservearre 200 miljoen provinsjale euro’s, oanfolle troch in substansjele bydrage fan de ûndernimmers en gemeentebestjoeren fan de A7-sône, leaver ynsette foar sa’n lightrail-ferbining.
Wy slagge dêrom foar in provinsjale A7-lightrailprojektgroep yn it libben te roppen en daagje de oare partijen út om mei ús dêroer te kedizen en sa meielkoar ta in steatebreed droegen projektútstel te kommen. Hoe tinke jimme dêr oer?

Iepenbier ferfier
It iepenbier ferfier yn ús provinsje is in ûnderwerp dêr’t wy noed foar stean. Te maklik wurdt der roppen it gebrûk fan it iepenbier ferfier te befoarderjen. Mar in protte maatregels en besunigings liede der hieltyd wer ta dat der just minder gebrûk fan makke wurdt. Te faak wurde bustiden wize wêrtroch reizigers út it lanlik gebiet gjin oansluting mear fine kinne op in bus nei har einbestimming. Bustiden slute net mear oan op winkelslutingstiden.

Bygelyks yn Drachten slute de winkels op tongersdei om 21.00 oere. De bus rjochting Easterwâlde gie al jierren om ûngefear 21.15 oere. Sûnt in tal moannen is de ôfreistiidtiid wizige yn 21.02, mei fan gefolgen dat benammen winkelpersoniel net mear mei de bus kin of oant 22.02 wachtsje moat.

De besunigings fan de ryksoerheid sille yn in protte gefallen delkomme op in fermindering fan budzjet fan likernôch 30%. Lanlik gebiet driget sa ûnberikber te wurden. As gefolch dêrfan sille wy foar in ferfelende kar-út komme te stean. Sa hearre wy al grútsjen fan it opheffen fan it iepenbier ferfier op de Waadeilannen. De ChristenUnie/SGP wol dêrom fan it Kolleezje witte hokker stânpunt hja hjiryn ynnimme.

It iepenbier ferfier hoecht foar ús net noch mear kostendekkend te wêzen.
Wy bepleitsje in proefprojekt foar gratis iepenbier ferfier op de Wâldwei tusken Ljouwert en Drachten. Sa’n proef kin sawol it iepenbier ferfier as in feilich gebrûk fan de Wâldwei tsjinje, benammen fan belang yn de perioade dat de Wâldwei noch net ferbrede is ta in fjouwerbaansdyk. Wy wolle graach fan de oare fraksjes witte hoe’t hja oer sa’n proef tinke en as dat posityf útpakt, soene we graach fia in moasje steatebreed útsykje litte wolle wat de kosten en maatskiplike baten binne.

Wegen en ferfier
Provinsjale foarfinansiering foar it útfieren fan ryksprojekten is de lêste jierren mear regel as útsûndering wurden. De ChristenUnie/SGP pleitet der foar dat ek wat de finânsjes oangiet de earste ferantwurdlikens by de oanbelangjende oerheid bliuwt. Yn de lêste paragraaf komme wy op dit punt mei in útstel.

Om de feiligens te ferbetterjen wurde de diken sa folle mooglik skieden foar ferkear dat hurd en dat stadich rydt. De mooglikheid om it swiere lânbouferkear yn ‘e spitsoeren safolle mooglik fan ‘e trochgeande provinsjale diken te hâlden fertsjinnet fierder ûndersyk.
Wy komme op dit punt mei in moasje.

De hichte fan de bydrage fan gemeenten fine wy net in goed kritearium foar prioritearing. Wy bepleitsje om dat kritearium by de wersjenning út it PVVP te heljen.
Wy oerwaagje op dit punt ek mei in moasje te kommen.

Om it noch fierder efterbliuwen fan ekonomysk swakkere regio’s foar te kommen, wol de ChristenUnie/SGP mear faasje sette achter it oanlizzen fan de Sintrale As. Just om’t de Provinsje yn dit gefal de earst ferantwurdlike oerheid is, dogge wy in berop op it Kolleezje en de oare fraksjes om just op dit punt wol it foartou te nimmen, no’t it Ryk it ek op dit punt swier ôfwitte lit.
Wy noegje de oare fraksjes út om mei ús en belanghawwende publike en private partijen (benammen de ûndernimmers fan Noardeast-Fryslân) nei in foar de regio goeie oplossing foar de finansiering te sykjen. Hoe tinke jimme dêroer?

Wetter

Wetter nimt yn Fryslan in wichtich plak yn en fertsjinnet dêrom romte: romte foar wetter! De totale ôfwettering yn it Fryske boezemgebiet is fan grut belang foar de hiele provinsje. Under ekstreme kondysjes is der lykwols mear nedich as berging yn needoerstreamgebieten of retinsjebekkens. It ferbetterjen fan diken en it ferheegjen fan kaaien binne neist ûndersyk nei it goeie plak foar in gemaal, foar ús wichtige punten. De ChristenUnie/SGP is dêrom fan betinken dat mei it each op de risiko’s de provinsje mear prioriteit jout oan in gruttere ôffierkapasiteit troch in ekstra gemaal by Harns. Dêrby ferwize wy nei ús septimber-bydrage.

Yn de “Deelstroomgebiedsvisie 2050” wurdt terjochte it probleem fan de sâlte kwel yn it noarden fan de provinsje sketst. Dêrneist is bekend dat it Ryk oerwaacht om it sâlt-wetter-swiet-wetterfront it lân yn ferskouwe te litten. De ChristenUnie/SGP fynt dat it Provinsjebestjoer dizze plannen kritysk folgje moat yn ferbân mei it ûngeunstich effekt op de kwel yn it noardelik klaaigebiet.

Miljeu

Gedoochkultuer
De bibelske opdracht om te bouwen en te bewarjen foarmet neffens de ChristenUnie/SGP de grûnslach foar it provinsjale miljeubelied. Dat betsjut dat wy de wrâld net eksploitearje mar har neffens goed rintmasterskip, beheare moatte. Op it mêd fan miljeu is it wichtich dat der in goede kommunikaasje is tusken de wetjouwer en de útfierder. It kin net sa wêze dat op papier alles goed regele is, mar dat yn de praktyk in soad talitten (gedoogd) wurdt. Op it mêd fan hanthavening fan miljeufergunning past gjin gedoochkultuer. Om better neilibjen fan regeljouwing te befoarderjen tinke wy mear oan in feech-op-fyt-belied.

Duorsume systemen
De ChristenUnie/SGP hat it inisjatyf nommen om duorsume systemen frij te stellen fan grûnwetterbelesting. De diskusje is dan yn hoefier by duorsume systemen it miljeu ûntsjoen en enerzjy besparre wurdt en wat de finansjele konsekwinsjes fan frijstelling foar de Provinsje binne.

PMP
Wichtich fine wy dat der sa gau mooglik in nij Provinsjaal Miljeubeliedsplan komme moat, mei dêryn beskreaun op hokker wize de winsklike rissultaten behelle wurde moatte. Ferlinging fan it hjoeddeiske plan oant 1 jannewaris 2006 is ûnfoldwaande.
Sa is der bygelyks op it mêd fan Bouregeljouwing nochal wat feroare. It Boubeslútt 2003, mei dêroan keppele it boustoffenbeslút is yn wurking set.
Wichtich by it fernijde PMP is ek dat de gemeenten dêryn goed bydrage. Wat duorsum bouwen oanbelanget rinne gemeenten noch net foaroan. De Provinsje hat hjiryn neffens ús in foarbyldfunksje. En dêrom fine wy it op himsels in goede saak dat aspekten fan duorsum bouwen yntegrearre wurde by de fernijbou fan it Provinsjehûs. Mar as wy dan sjogge nei it foar duorsum bouwen ornearre provinsjale budzjet fan € 3.000,-- dan tsjûget soks net fan in al te oerdreaun entûsjasme.
Dyselde sunigens komme wy ek tsjin by it ûnderdiel “een bijdrage leveren aan de bewustwording en de gedragsbeïnvloeding van andere vormen van verkeer en vervoer”. As dit dochs wol tsjut op it stimulearjen fan oare foarmen fan bygelyks iepenbier ferfier, dan soe it betrouberder oerkomme as DS dêrfoar mear budzjet beskikber stelle as de hjirfoar neamde € 3.000,-- foar 2004.

Friese Milieu Federatie
De ChristenUnie/SGP-fraksje is der gjin foarstanner fan dat in provinsjale stipefunksje as de “Friese Milieu Federatie” koarte wurdt op har subsydzje. Dat soe dêr liede ta ynkrimping fan aktiviteiten en ûntslaggen. Ek oare subsydzjejouwers sille har bydrage dan beheine, om’t der faak in keppeling leit mei it provinsjejild. En foar de oansletten frijwilligerorganisaasje is it ek funest, om’t dizze swier leune op de betelle federaasjemeiwurkers. Sa’n besuniging wurket neffens ús ek yn it neidiel fan de provinsje sels. Wy hawwe ommers alle belang by in goed oansprekpunt foar it miljeubelied. Wy fine it lykwols fan belang om ris útsykje te litten of it wol goed is foar de kwaliteit fan bygelyks in MER-ûndersyk om dat troch in troch de Provinsje subsidiearre organisaasje dwaan te litten. Graach in réaksje.

Lanlik gebiet

Lânbou
Ekonomy fan it genôch
De agraryske sektor is fanwege de itensfoarsjenning, it natuerbehear, wergebrûk en as leveransier fan grûnstoffen ûnmisber foar de mienskip. Mei troch in trochsketten skaalfergrutting en hege ynvestearingslesten binne it op it heden drege tiden foar de lân- en túnbou. De sektor hat it swier, mar fertsjinnet just yn dizze provinsje mei syn lange agraryske tradysje in folweardich plak te hâlden. It doel fan it provinsjaal belied is ommers om in duorsum perspektyf te bieden.
Dêrby bliuwt de ûnferbrekbere bân dy’t de lânbou mei de skepping ferbynt. De ekonomy fan it genôch biedt neffens ús mear perspektyf as de ekonomy fan ûnbedimme groei. Ferweevjen fan lânbou, natuer en lânskip is dêrom wichtich foar boeren. As de provinsje mei it each op natuerûntwikkeling beheinend belied opstelt, dan sille de boeren dêr reële fergoedings foar krije moatte.

Agrarysk stipepunt
De ChristenUnie/SGP bepleitet de opjochting fan in provinsjaal agrarysk stipepunt foar boeren dy’t yn beried hawwe om harren bedriuw te splitsen. Sa’n stipepunt soe bygelyks ek in provinsjale bedriuwsopfolgingsbeurs inisjeare kinne, om boeren sûnder opfolger en opfolgers sûnder bediuw te keppeljen.

Glêstúnbou
De ChristenUnie/SGP is foarstanner fan it sykjen fan goede lokaasjes foar glêstúnbou. Foar ús is in oaniensletten gebiet fan 450 ha gjin goeie opsje. Dêr sil op romtelik ferantwurde wize socht wurde moatte nei in goede sprieding fan glêsopstannen. Us fraksje wol mei it each op de wurkgelegenheid mei klam neist it sykgebiet tusken Berltsum en Kimswert ek de mooglikheden fan Noardeast-Fryslân nochris nei foaren bringe.

Ferbreding en biologyske lânbou
Us fraksje ûnderskriuwt it belied om it persintaazje fan bedriuwen mei biologyske lânbou mei faasje omheech te krijen en alyksa it stribjen om te kommen ta 15% ferbrede lânbou yn 2010.

Fiskerij
Lykwicht
Njonken de lânbousektor ferkeart ek de fiskerij yn swier waar. De ChristenUnie/SGP is der foarstanner fan om in better lykwicht te krijen tusken ekonomyske en ekologyske belangen, tusken kultueropdracht en skeppingsbarren yn loft, lân en wetter. Dêrom warskôgje wy foar sawol iensidich ekonomysk rjochte roofbou as ekstreem miljeu-aktivisme. Mar wy wolle ek de aloan lytser en ekonomysk swakker wurdende groep fiskers en harren gesinnen opmoedigje.
Want gjin moed fisket ek, giet in âlde sprekwize yn de fiskerswrâld. Dizze sprekwize is noch altiten aktueel. Nochal wat fiskers ferkeare ommers yn grutte ûnsekerheid oer de takomst fan har bedriuw. Dat wurdt feroarsake troch in grut oantal eksterne faktoaren, dy’t in grutte oanslach dogge op it fuortbestean fan har bedriuw. Fiskers hawwe faak it gefoel net mear begrepen te wurden troch de mienskip en sels mei de rêch tsjin de muorre te stean. Dêrtroch sakket harren de moed yn ‘e learzen. Gjin moed fisket noch altiten, hoelang noch?

Binnenfiskerij/Isselmarfiskerij
De ChristenUnie/SGP fractie is fan betinken dat mei it each op de noedlike situaasje wêryn beropsfiskers ferkeare troch in weromrinnen fan de ielfangst, der gau risseltaten op tafel lizze moatte. Mocht dit net it gefal wêze dan bepleitsje wy dat de provinsje de situaasje as earnstich ûnder it omtinken fan de Ryksoerheid bringt. Dêrneist wize resinte lûden út Brussel der op dat de ielfiskerij foarsk beheind wurde sil.

Spitigernôch is der noch in djipgeande ûnienigens tusken beropsfiskers en sportfiskers oer it ekonomysk benutsjen fan skubrjochten op de Fryske binnenwetters. Dizze ûnienigens frustrearret de gearwurking yn de “Visstand Beheers Commissie”. Lanlik hat men oankrongen ta ekonomysk benutsjen fan de skubfiskrjochten, as de fiskstân dêr oanlieding te jout. Oant no ta is de snoekbearzenstân yn de Fryske binnenwetters sadanich dat ekonomysk benutsjen net ferantwurde is. De ChristenUnie/SGP is fan miening dat de Provinsje op alle mooglike menieren druk útoefenje moat om it petear tusken berops- en sportfiskers geande te hâlden. Mooglik dat der yn de takomst sjoen wurde moat nei de omfang fan de hjoeddeiske fiskersfloat. Resint ûndersyk hat oantoand dat der yn de Fryske wetters romte is foar 10 beropsfiskers, mar de hjoeddeiske float telt rom it dûbele oantal.

Waadfiskerij
Binne de fiskers net wiis mei de Waadsee?, sa liket it somtiden wolris yn de publisiteit. Mar it tsjindiel is wier. It is de Waadfiskers der just alles oan gelegen om it bysûndere karakter fan de Waadsee te bewarjen en te fersterkjen. Mar krije se noch de kâns om dat te bewizen? Minister Veerman sei op de Mosseldei yn Yerseke dat it Ministearje fan LNV graach bemiddelje wol om Europeeske subsydzjes foar ynnovative proeven los te krijen. De stichting “Ontwikkeling Duurzame Schelpdiervisserij” (ODUS) kin op it mêd fan ynnovaasje in positive bydrage leverje. Mar spitigernôch wurdt der ynhâldlik (noch) met reagearre op it ODUS-rapport “Uit de Schulp”. Skelpdierfiskers binne meibehearders fan it Waad en dêrom soe in ynterprovinsjaal oerlis yn IPO-ferbân mei de provinsjes Grins, Noard-Hollân en Sélân foar de fiskers in stipe yn ‘e rêch wêze. Wy jouwe dit advys mei oan ús IPO-fertsjintwurdigers yn PS en freegje it Kolleezje om in neiere taljochting op de suggestje fan minister Veerman om kokkelfiskers út te keapjen.

Duorsume fiskerij
Us fraksje bepleitet mei it each op de rike, agraryske en maritime histoarje fan ús provinsje, njonken in aksjeprogramma foar duorsume lânbou ek in aksjeprogramma fuor duorsume fiskerij. Fierder freegje wy provinsjaal omtinken foar it grutte belang foar de wurkgelegenheid fan hûnderten Friezen yn en rûnom de haven fan Lauwerseach en Sâltkamp. Hoe giet it Kolleezje dêr oant no ta mei om?

Ekonomy, Rekreaasje en Toerisme

De kantoaremerk
Us fraksje stiet kritysk tsjinoer "de ontwikkeling van een hoogwaardige en stuwende kantorenlocatie” yn it Hearrenfean. It is momenteel net sa ferstânnich om noch mar mear kantoaren te ûntwikkeljen en te bouwen, en benammen net yn it Hearrenfean. It Hearrenfean stiet bol fan leechsteande kantoaren. Lanlik wurdt der troch it regear sels al op oankrongen om besteande kantoaren om te bouwen ta wenten. Wêrom soene wy ús dan yn Fryslân ekonomysk wichtiger fiele wolle as we binne? Sa wurdt der sa njonkenlytsen ek hurd tiid dat in kostber megadreampark as it IBF no einlings werombrocht wurdt ta in normaal bedriuwenterrein, dat ek romte biedt oan minder pretsinsjeuze bedriuwen as…(hoe hjit dat sa hurd nei it Eastblok útnaaide bedriuw út Amearika ek al wer?)

SEB (“Sociaal Economisch Beleid”)
Hanthavenjen fan minimaal 2000 startende ûndernimmingen moat gjin doel op himsels wêze. Toetsing fan de libbensferberens is folle wichtiger. De fraach moat wêze of de ferstrekte subsydzje ek wer weromfertsjinne wurde kin. Leveret it wat op of is it subsydzje, it mienskipsjild, nei ferrin fan tiid gewoan fuortsmiten jild en bestiet de ûndernimming net mear? Wy ferwachtsje dêrom altiten jierliks in soarchfâldige ferantwurding fan it provinsjale en yn SNN-ferbân fierde subsydzjebelied. Wy binne benijd nei de effektiviteit foar de Fryske ekonomy fan it nije konsept foar ynnovaasje en ynternasjonalisaasje: clustering. Jildt dat konsept allinne foar de finansjeel-ekonomysk sterkere of ek foar swakke bedriuwen dy’t just in sterke partner nedich hawwe, om de holle boppe wetter hâlde te kinnen? Wy binne fan betinken dat it sosjaal-ekonomysk (maatskiplik) in goeie saak is foar it behâld fan de wurkgelegenheid, dat finansjeel-ekonomysk sterke bedriuwen klusterje mei wat swakkere bedriuwen, dy’t lykwols in goed sosjaal-ekonomysk konsept hawwe, sadat alle oan it kluster dielnimmende bedriuwen fan de mearwearde profitearje kinne. Graach jimme sjenswize!

Sosjaal belied en Soarch

Sosjaal Belied en Soarch
Yn it nije Programma Sosjaal Belied en Soarch wurdt sprutsen oer de opset fan in breed sosjaal ynvestearingsfûns, dat romte biedt oan projekten foar sawol besteand as nij belied dat past yn it nije Sosjaal Beliedskader Anno 2003.
Wy binne der fan op ‘e hichte dat dit nije Programma op ynteraktive wize mei gemeenten en as it goed is ek mei alle belanghawwende organisaasjes op dit mêd ta stân kommen is.
Blykber moat der wat mis west wêze mei de kommunikaasje fan dat Programma, want net elkenien wie hjir like goed fan op ‘e hichte en ek de Septimbernota joech dêroer ûnfoldwaande útslútsel. Wy freegje it Kolleezje net allinne om in better ûnderboude ferdúdliking fan de plannen, mar ek nei de wize wêrop de Provinsje dêroer ynteraksje fierd en kommunisearre hat mei de belutsen maatskiplike partijen.

Aldereinbelied
Wy binne tige wiis mei de partisipaasje fan de 55-plussers oan it âldereinbelied yn Dantumadiel. Sa soe it neffens ús gean moatte yn alle Fryske gemeenten. Benijd binne wy nei de risseltaten fan nijsgjirrige soarchprojekten as Te Plak, Skewiel en oare ferlykbere inisjativen yn Fryske plakken. Wy hawwe kundskip naam fan de krityske noaten fan de Steatssiktaris fan folkssûnens oer Skewiel. Oan de hân fan de kommende evaluaasje fan de Provinsje wolle wy graach mei oare fraksjes en it Kolleezje teset oer de meast effektive oanpak foar âldereinsoarch oan hûs foar de kommende jierren. Kinne wy sa’n evaluaasje noch oan de ein fan dit jier temjitte sjen?

Wvg-platfoarms
Sjoen de noed oer har fuortbestean fan it bestjoer fan de” Vereniging van Platforms & Belangenorganisaties op het terrein van Wvg en Gehandicaptenbeleid in de provincie Fryslân”, bepleitsje wy in strukturele provinsjale subsydzje foar it Provinsjaal Stipepunt Wvg.
Yn 15 fan de 31 gemeenten is op dit stuit in lokaal WVG- en/of gehandikaptenplatfoarm.
Yn elk gefal freegje wy it Kolleezje om in subsydzje foar 2004 om yn oparbeidzjen mei Provinsje en gemeenten fierder te sykjen nei in duorsume oplossing foar in definitive trochstart fan dit stipepunt. Kin it ek in opsje wêze dat it Provinsjale Wvg-stipepunt gearwurking siket mei it “Provinciaal Meldpunt voor Vrijwillige Thuishulp en Mantelzorg”? Tusken beide organisaasjes bestean in protte raakflakken en wer’t de help fan de iene ophâldt kin dy fan de oare begjinne. Graach in reaksje!

Swerfjongeren en oare probleemjongeren
De ChristenUnie/SGP hat him altiten waarom útsprutsen foar in goed ûnderdak en takomstperspektyf foar swerfjongeren yn Ljouwert en de provinsje dy’t te meitsjen hawwe mei “GGZ Jeugd” of “Jeugdzorg Friesland”. Wy fine it “Huis voor Jongeren” yn Ljouwert dan ek in prima inisjatyf. Foarsjocht dat yn de totale fraach nei sa’n foarsjenning yn dizze provinsje? En hoe komt it mei de fuortsetting fan oare projekten foar probleemjongeren as de fraachstjoerde “Stichting preventie projecten”? Wat binne de kritearia foar al as net fierder subsidiearjen?

Identiteit en soarch
Wy freegje fierder omtinken foar it prachtige wurk fan identiteitsbûne organisaasjes as it “Leger des Heils”, dy’t foar jong en âld fan alle gesindten ferantwurde maatskiplike projekten oanbiede. Ek al kenne wy yn ús lân de skieding tusken tsjerke en steat, dan hoege foar elkenien iepensteande maatskiplike projekten fan identiteitsbûne organisaasjes as it “Leger des Heils’, “Interzorg” en oare, fansels net foarby te partsjen fan provinsjaal subsydzje. Wy binne benijd nei de sjenswize fan de oare fraksjes op dit punt.

Regiofisy’s
Yn IPO-ferbân freegje wy omtinken foar in wetlike status foar de saneamde Regiofisy’s. Der leit wol in ferplichting fan it Ryk om foar in tal soarchfjilden in Regiofisy op te stellen, mar it karakter dêrfan is fierstente frijbliuwend. Wy wolle fan al dy papieren rapporten ôf en dreegje dêrom steatebrede stipe om sa in krêftige provinsjale fûst te meitsjen om de wetlike status fan de Regiofisy wetlik better te regeljen. Wy komme op dit punt mei in moasje.

Kultuer, Taal en Underwiis

Underwiisachterstânsbelied
Wy fiele de noed foar in goed ûnderwiisachterstânsbelied yn dizze provinsje, ek al is it provinsjale foech op it mêd fan ûnderwiis net grut. Wy fine it lykwols wichtich dat de provinsje har maatskiplike ferantwurdlikheid nimt foar dizze provinsjale problematyk en sille dêrom meidwaan yn de krekt ynstelde steatewurkgroep Underwiisachterstannen.

Provinsjale foarbyldfunksje foar de Fryske taal
sille fansels meidwaan oanAl earder hat de ChristenUnie/SGP der op wiist om de Steaten ek op it mêd fan Taal en Letteren de haadrol te jaan. Dat betsjut dat wy as konsekwinsje fan in CDA-inisjatyf-útstel en in steatebreed oannommen FNP-moasje, útstelle: as Winske risseltaat moat yngeande 1 jannewaris 2004 op syn minst 25% fan de mûnlinge en skriftlike bydragen fan de Steateleden yn it Frysk. Mutatis mutandis jildt itselde foar de stikken en bydragen fan alle provinsjale bestjoerders en amtners yn en bûten it Provinsjehûs.
En wêrom soe allinne de Ljouwerter Krante by steat wêze om de posysje fan de Fryske taal fuort te sterkjen? Wy wolle dat ek it Frysk Deiblêd oan par. 8.3.6 fan de Beliedsbegrutting 2004 taheakke wurdt. Binne de oare fraksjes dat mei ús iens?

Universiteit fan Fryslân
Wy stypje it krewearjen fan de Fryske Akademy foar in eigen Universiteit yn Fryslân. De histoarje fan de Universiteit fan Frjentsjer hat njonken de Fryske Akademy en oare kennissintra hjoeddedei troch it Cartesius Ynstitút yn Frjentsjer al in nij akademysk ferfolch krigen op universitêr nivo. De Frjentsjerter universitêre tradysje moat provinsjebreed útgroeie ta in Fryske universitêre ambysje. Yn hokker foarm, dat sil de tiid ús leare. Mar wy wolle net dat de ambysje stykjen bliuwt yn peteargroepen. Wy stypje dêrom de yntinsje om te kommen ta in ynternasjonaal universitêr kennissintrum sa as dy dellein is yn it Bestjoersakkoart 2003-2007 en freegje it Kolleezje dêrta mei konkrete útstellen te kommen, om sa te ynvestearjen yn mear kwaliteit.

Nije multimediale Fryske Ensyklopedy
It is al in hiele tiid stil oer dat yn desimber 1999 steatebreed oannommen kultureel projekt, om in yndeksearre bedrach fan doe maksimaal 500.000 gûne as oanjaachsubsydzje by te dragen oan de útjefte yn ‘e mande mei de Fryske Akademy fan in Fryske Ensyklopedy foar de 21e ieu. Wy binne tige benijd nei de fuortgong fan dit projekt, om’t wy ús net yntinke kinne dat der nei yn totaal fjouwer jier noch gjin ferfolch leit op it yn novimber 2001 útbrochte en troch in mearderheid fan de doetydske kommisje Wolwêzenssaken oannommen rapport fan “Bureau Varenius”: “Fryslân op papier en op het net. Naar een nieuwe Encyclopedie van Fryslân.” Graach nei twa jier fierder ynsjoch yn de stân fan saken fan dit projekt, wêrby wy in freonlik mar ek driuwend berop dogge op it Kolleezje om hjiryn mear diedkrêft sjen te litten!

Romte

Gemeentlike bestimmingsplannen
Wy binne fan betinken dat nije bestimmingsplannen neist in wetterparagraaf ek fan in romteside foarsjoen wurde moatte. Dêryn moat ferantwurding ôflein wurde hoe’t mei de beskikbere romte omgien wurdt. Dat gemeenten besúnigje moatte kin gjin reden wêze om bestimmingsplannen fan mear as tsien jier âld mar op de lange baan te skowen. Wat is op dit stuit de stân fan saken en wat docht de Provinsje om har tafersjoch hâldende taak hjiryn wier te meitsjen?

Wentebou
Neffens aard en skaal moat ek yn lytse doarpen wentebou mooglik wêze dy’t foldocht oan de fraach fan de ynwenners. It kontigintenbelied foar gemeenten moat evaulearre wurde. It tekoart oan sosjale wentebou foar senioaren, starters en minder draachkrêftigen yn alle plakken is grut, mar benammen yn Ljouwert is dizze problematyk flink út de hân rûn:
De gemeente Ljouwert kin by lange nei net har kontingint fol krije. Dat moat oars fynt de ChristenUnie/SGP-fraksje en dêrom ha wy op dit punt al fragen oan it Kolleezje steld en freegje om in antwurd op 3 of 5 novimber.

Algemiene dekkingsmiddels en bedriuwsfiering

Dúdliker taljochting
De opset fan de begruttingsstikken liket aardich, mar de taljochting dêrop fine wy net echt helder. Neffens it Steateútstel is de essinsje yn de opset it ûnderskied yn en beandering fan de trije W-fragen. Yn de taljochting stiet dan as ûnderskied tusken:
De earste W-fraach: Wat willen we bereiken, dat dizze doelstelling de maatskiplike effekten fan it foarnommen belied werjout.
De twadde W-fraach: Wat gaan we ervoor doen, is útwurke yn de winsklike risseltaten. Oant no ta haw ik altiten tocht dat de winsklike risseltaten hopelik it gefolch wêze sille fan itjinge dat jo dogge, mar soms pakt dat oars út mei alle ûnwinsklike maatskiplike effekten dêrfan.
En dan hoech ik allinne mar efkes te ferwizen nei guon foarbylden fan werberied yn de niis behannele Septimbernota, dy’t wolris tige ûnwinsklike maatskiplike effekten opleverje kinne foar de feiligens en de kwaliteit fan de Fryske mienskip, as alle wizigingsútstellen sa oernommen wurde soene. Mei oare wurden, wat it Kolleezje wol en docht, hoecht noch net altiten in maatskiplik winsklik risseltaat te wêzen. Om ús kaderstellende taak foldwaande wiermeitsje te kinnen, freegje wy tenei graach in dúdliker taljochting op dit ûnderdiel!
By de thema’s soe nei ús betinken tenei bygelyks better in ûnderskied makke wurde kinne tusken:a. Doelen (wat wolle we berikke, dat is feitlik: it winsklike maatskiplike risseltaat)
b. Aksjes (wat wolle we dêrfoar dwaan: de provinsjale ynset) en
c. Middels (wat mei it kostje: totaal fan lesten en baten).
Sawol de Doelen, as de Aksjes en de Middels moatte sa skerp, sa SMART mooglijk formulearre wurde en dat is in learproses. Doelen, Aksjes en Middels meielkoar jouwe wy as DAM-proses yn oerwaging foar 2004. Graach in reaksje!

Werberied
Wy fine werberied (heroverweging) fan âld belied allinne ferantwurde as dat net allinne finansjeel-ekonomysk mar benammen ek maatskiplik ferantwurde is. Dêr binne tige goede redenen foar:
1. Fanwegen de kontinuïteit fan belied by de maatskiplike organisaasjes sels, ynsafier dat belied ek fanút ús optyk besjoen werklik maatskiplik noch ferantwurde is. Der lizze ommers besluten wêrfoar it maatskiplik draachflak tige te betwifeljen is en dan hoech ik allinne it wurd: MZB mar yn de mûle te nimmen.
2. Fanwege de rjochtssekerheid: ek de provinsjale oerheid heart in betroubere partner foar oare maatskiplike partners te wêzen.
3. In tredde reden is it omtinken fan it Kolleezje fan DS foar de konsekwinsjes fan Ryksbesunigings foar ûnderskate maatskiplike foarsjennings yn ús provinsje. It Kolleezje wiist der ommers sels al op, dat men der alles oan docht om de gefolgen fan dy besunigings sa goed mooglik te ûnderfangen. Sjocht DS hjir dan sels ek wol in mooglike diskrepânsje mei in tal werberieds-útstellen, dy’t de belutsen maatskiplike organisaasjes direkt yn harren funksjonearjen oantaaste?
En dan neam ik hjir mar inkelde foarbylden:
1. de Friese Milieu Federatie: koartsjen mei € 91.000;
2. Ried fan de Fryske Beweging: gjin subsydzje mear;
3. Monumintewacht Fryslân: in ûnferantwurd koartsjen mei struktureel 1/3 budzjetsubsydzje minder.

Graach no en takomme jierren yn alle gefallen in maatskiplik te ferantwurdzjen ûnderbouwing! Wat is de fisy fan it Kolleezje, oars as finansjele oerwagings, wêrom in tal ynstellings en organisaasjes minder subsydzje krije en oare just mear? En dat pranget temear om’t bygelyks Omrop Fryslân (útstel 32) wol yn oanmerking komt foar op’e nij in foarske provinsjale stipe fan 0,9 miljoen euro, wylst it Ryk it ek no wer opnij folslein ôfwitte lit. Benammen no’t de rykskoartingen botte meifalle, sa’t út de septimbersirkulêre bliken docht, kinne wy it fansels net iens wêze mei de wize wêrop it Kolleezje mient de Rykskoarting op it Provinsjefûns te ferwurkjen en it ús ús net ûntgien dat net elk kolleezjelid har of him hjiryn likegoed fine kin. Boppedat, hoe ynteraktyf nei de maatskiplike organisaasjes ta binne sokke tsjinstridige útstellen feitlik ta stân kommen? It Bestjoersakkoart wol dochs ynvestearje yn kwaliteit, de kwaliteit fan ús demokrasy en de spesifike wearden fan ús provinsje? Posityf lykwols fine wy de beheining fan de ynset fan eksterne adviseurs mei in taakstelling fan € 2 miljoen. Wat troch ús eigen minsken dien wurde kin, hoecht net útbestege te wurden.

Ek mei it each op de terjochte wegering fan Brussel om Jeropeeske subsydzje op in MZB te jaan, liket ús in tige nuodlik punt de konstearing op side 6, dat der noch gjin reserve foarme is foar dekking fan de provinsjale bydrage foar de Suderseeline, om’t it feitlike dividend oer de NUON-oandielen oer 2002 minder wie as it begrutte dividend. Yndied, om mei it Kolleezje te sprekken: “De onzekerheden omtrent de feitelijke mogelijkheden tot verkoop van de NUON-aandelen zijn op dit moment te groot.” Mar dat wie wol de hin mei gouden aaien foar dekking fan de lesten foar in eventuele Magneetsweefbaan! Mar ek hjir kinne PS fansels oergean ta werberied of yn geef Nederlânsk: “heroverweging”.

Gearfetsjend kinne wy no noch net ynstimme mei de Septimbernota sa’t dy troch it Kolleezje yn earste oanrin by ús dellein is.

Noardelik achterstânsbelied
Wy bine der wiis mei dat de ChristenUnie yn ‘e mande mei SGP en PvdA yn de Twadde Keamer it foartou nommen hawwe om it Kabinet der op te fergjen om ek nei 2006 jild beskikber te stellen foar it fuortwurkjen fan sosjaal-ekonomyske achterstannen yn it Noarden. Wy ferwachtsje fansels fan it Kolleezje dat hja der alles oan dogge om it Ryk syn eigen ôfspraken mei it Noarden yn it ûnhâld te bringen. It kin ommers net sa wêze dat in akkoart net langer duorret as de regearperioade fan ien minister-president.

Foarfinansiere troch provinsjes fan grutte (wegen-)projekten dêr’t it Ryk de earste ferantwurdlikheid foar hat, moat gjin regel wurde. It provinsjebestjoer soe him dêryn net al te meigeand opstelle moatte, neffens de ChristenUnie/SGP. Wy wolle dêrom dat yn it IPO in dúdlik stânpunt ynnommen wurdt oer dizze nije foarm fan finansiering, dêr’t troch hegere oerheden wolris wat al te maklik gebrûk fan makke wurdt. Dêrta tsjinje wy in moasje yn.

Ta beslút

Wy tinke net dat hjirmei alles sein is. Wy ha in kar makke út in mannichte fan min ofte mear wichtige ûnderwerpen dêr’t bestjoerders, boargers en folksfertsjintwurdigers harren drok oer meitsje kinne. Foar ús telt net yn it foarste plak de macht fan in mjitber getal, mar benammen de maatskiplike noed fan de boarger en de mienskip. Dêryn drage wy allegearre mei elkoar in stikje ferantwurdlikheid, de ien wat mear de oar wat minder. Mar foar de ChristenUnie/SGP telt elkenien dy’t diel útmakket fan de Fryske mienskip, ek al kinne wy net altiten oan elke fraach foldwaan, hoe spitich ek. Under Gods seine bodzje wy mar gewoan troch, noed stean foar elkoar en mei ferantwurdlikheid nimme foar Fryslân!

Moarre, wintertiid 2003